در حدود ۴۰۰۰ سال قبل از میلاد ، طوایفی کوهستانی از کوهستان‌های شمالی به سرزمین شنعار یا سومر در بین‌النهرین روی آوردند و در آنجا مسکن گزیدند . نژاد آنان معلوم نیست ، و حدود کشور ایشان را نمی‌توان درست معین کرد . همین‌قدر معلوم است که اور ، ارخ و نیپ‌پور از شهرهای نامی‌سومر بوده است . سومری‌ها بدواً در رأس خلیج‌فارس و طرفین شط‌العرب زندگی می‌کردند .
در این اختلاف است که آیا سکنه‌ی اولیه‌ی بابل سومری‌ها بودند یا سامی‌ها . امروز این عقیده اکثریت دارد که سومری‌ها [قبل از اقوام سامی] ساکن بابل بودند .
[..]
بسیاری را عقیده بر این است که سومریان از طرف دریا به این سرزمین مهاجرت کردند . دلیل آنان ، روایت برس Berose مورخ بابلی است که چندی پس از اسکندر کتابی نوشت درباره‌ی بابل ، و در آن نوشته است که سکنه‌ی قدیم بابل مانند چهارپایان بدون قانون و شریعت می‌زیسته‌اند :
"در آن‌هنگام مخلوق عجیبی که نیم بدنش ماهی و نیمی‌دیگر آدمی‌، و دارای عقل بود که اوانس Oaness نام داشت از دریا بیرون آمد و خط ، دانش ، صنعت و شریعت به مردم آموخت . سپس در آب دریا ناپدید شد و پس از گذشتن مدت‌های دراز ، طوفانی پدید آمد ."
این افسانه را محققان دلیل آن می‌گیرند که قومی‌که دارای تمدن عالی‌تری بوده ، که ظاهراً همان سومریان بودند ، از راه دریا به این سرزمین آمده و بومیان را به تمدن خود آشنا ساختند . سومری‌ها قومی‌تیره‌موی بودند و سرزمین اصلی آنان کوهستانی بود ، خدایانشان را درحالیکه روی کوه‌ها ایستاده‌اند نمایش می‌دادند . و نیز از طرز معماری آنان که بر منازل خود تیر و الوار قرار داده‌اند برمی‌آید که سرزمین مزبور دارای جنگل و بیشه بوده‌ است .
رؤسای شهرهای سومر پاتسی Patessi نام داشتند . اینان امیر و پادشاهان محلی بودند که جنبه‌ی روحانی را به جنبه‌ی کشورداری توأم نمودند و بنا به معتقدات سومری‌ها ، امور شهر را موافق میل رب‌النوع‌ها اداره می‌کردند .
[...]
معابد سومریان زیگورات نام داشت که عبارت بود از مکعب‌های عظیمی‌که از خشت ساخته و بر روی هم انباشته بودند ، هرچه بالاتر می‌رفت کوچک‌تر می‌شد تا می‌رسید به عبادت‌گاه قدسی ، که از همه کوچک‌تر و در سر بنا قرار داشت . این معابد دوام زیادی نداشت و با معبدهای سنگی و آهکی مصر قدیم طرف مقایسه نبود . سومریان چون خدایان را مانند انسان‌ها محتاج می‌دانستند ، معابد را برای ایشان پر از غذا ، ذخایر و جواهر می‌کردند . با وجود آن سه رب‌النوع بزرگ را نیز می‌پرستیدند : آنو ، خدای آسمان . ائآ Ea ، خدای دره‌ی ژرف . بل Bel ، خدای زمین .
[...]
خطِ میخی را برای اولین بار سومری‌ها اختراع کردند ، قوانین را آنها برای نخستین‌بار وضع نمودند ، علوم و صنایع از ایشان به دیگر ملل انتقال یافت . تقسیم ساعت به ۶۰ دقیقه و تقسیم دقیقه به ۶۰ ثانیه ، تقسیم سال به ۱۲ ماه و ۳۶۵ روز از کارهای سومریان است . اوزان را آنها معمول کردند ، چنانکه واحد وزن را مینا می‌گفتند که همان من باشد . وولی می‌گوید : تمدن مصر به تمام معنا مدیون تمدن سومر است و سومری‌ها در تمدن معلم بشر قدیم بودند .
ایران در عهد باستان ( جواد مشکور )